Groene gezonde ziekenhuizen – op weg naar een duurzame zorg

Geplaatst op donderdag 09 maart, 2023

Ziekenhuizen en zorgcentra staan voor een grote uitdaging om te transformeren naar gezonde en duurzame instellingen. Uit onderzoek van het CBS blijkt dat ziekenhuizen relatief de grootste gasverbruikers binnen de dienstensector zijn. “De zorgsector is verantwoordelijk voor 7 procent van de Nederlandse CO₂-uitstoot. Als de wereldwijde zorg een land zou zijn, zou het op de vijfde plaats staan van landen met de hoogste uitstoot ter wereld,” aldus gynaecoloog Frank Willem Jansen, voorzitter van de Groene OK, in dagblad Trouw. Hoog tijd dus om stappen te zetten richting duurzaamheid in de zorg. Het verlagen van het energieverbruik is slechts een onderdeel van een groter geheel: de duurzame en klimaatbestendige inrichting van zorgcentra en hun omgeving. Om dit te realiseren, zijn er onlangs binnen Green Deal 3.0 nieuwe afspraken gemaakt. Het installeren van groene gevels en groene daken – al dan niet in combinatie met zonnepanelen – kan hier op een eenvoudige manier aan bijdragen.

Green Deal 3.0: verduurzaming van de gezondheidszorg zonder kwaliteitsverlies

Kwaliteit en patiëntveiligheid staan altijd voorop in de zorg. Wanneer duurzaamheid ter sprake komt, bestaat soms de angst dat dit ten koste gaat van deze kwaliteit en veiligheid. Daarom hebben partijen uit de zorgsector, ondersteund door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, gewerkt aan nieuwe en betere afspraken voor verduurzaming van de zorg. Deze afspraken zijn vastgelegd in de Green Deal 3.0: ‘Samen werken aan duurzame zorg’. Deze Green Deal richt zich op de duurzaamheidstransitie in de zorgsector met concrete acties tot 2026. Het eerste speerpunt is ‘meer focus op gezondheid’, onder meer door toepassing van nieuwe kennis en ervaringen over een gezonde leef- en werkomgeving in en rondom zorglocaties.

Ernst Kuipers, minister van VWS: “De noodzaak om te verduurzamen in de zorg is groter dan ooit. Het is een noodzakelijke opgave en zeker geen makkelijke. Ik heb er vertrouwen in dat we met de Green Deal 3.0 samen met de sector concrete stappen zetten naar een duurzame toekomst.”

Gezonde leef- en werkomgeving met groene daken en groene gevels

Het creëren van een gezonde leef- en werkomgeving hoeft niet altijd ingewikkeld te zijn. Het toepassen van een groendak op een ziekenhuis of het aanbrengen van een groene gevel aan de buitenzijde of in bijvoorbeeld de ontvangsthal van een zorgcentrum zijn eenvoudig te realiseren. Meestal wordt een groendak of groene gevel in enkele dagen aangelegd, zonder ingrijpende aanpassingen aan de bouwstructuur van het gebouw. Het groendak of groene gevel kan deel uitmaken van een ‘healing environment design'; een omgeving in de zorg die bijdraagt aan het welzijn, sneller herstel, en minstens zo belangrijk, een positieve ziekenhuis- of zorgervaring.

Positieve gezondheidseffecten van een groene omgeving

Veel wetenschappelijke onderzoeken tonen aan, dat het verblijven in, of uitkijken op een groene omgeving een positief effect heeft op het welzijn van mensen. Dit heeft zijn uitwerking op zowel het fysieke, als het mentale welzijn. Hieronder volgt een beknopte opsomming van positieve effecten van een groene en natuurinclusieve omgeving die uit onderzoek zijn gebleken:

Patiënten genezen sneller in een groene omgeving

Als patiënten in een groene omgeving verblijven, ligt hun pijntoleratie hoger.(4) Hierdoor is er minder behoefte aan pijnstillers, bijvoorbeeld na een operatie. Ook verloopt het herstel van de patiënt sneller, waardoor het aantal opnamedagen van de patiënt verkort wordt. Een groene omgeving heeft ook een positieve uitwerking op het slaapritme. Een goede nachtrust bevordert een sneller herstel van spieren en afvoer van afvalstoffen en hiermee het algehele herstel.(5) Daarnaast zorgt groen voor een lagere bloeddruk en lagere hartslag, een verbetering van het immuunsysteem en een lager ontstekingsniveau.(6) De voordelen voor de patiënt zijn dus talloos.

Minder ziekteverzuim onder medewerkers door gezonde groene omgeving

Ook voor medewerkers in de zorg is een groene omgeving op verschillende fronten bevorderlijk. Door in een groene omgeving te werken, verminderen de cortisolniveaus (stresshormoon) en daardoor het gevoel van stress. Daarnaast absorbeert het groen veel schadelijke stoffen uit de lucht, zoals CO2. Door minder verontreinigende stoffen in de lucht, verminderen astmatische klachten en zijn er minder beschadigingen van het centrale zenuwstelsel, waardoor zich minder psychische aandoeningen voordoen, zoals depressie.(7) Doordat de planten een zuurstofrijke omgeving creëren, hebben medewerkers minder hoofdpijn- en vermoeidheidsklachten. Uiteindelijk leiden deze voordelen tot een lager ziekteverzuim onder zorgmedewerkers.(8)

Voor een deel van bovenstaande effecten geldt, dat het niet noodzakelijk is, dat het groen in de ruimte zelf aanwezig is. Het uitkijken op een groendak of groene gevel is dus een effectieve manier om gezondheidsvoordelen voor zowel medewerkers als patiënten te behalen. Wil je gebruik maken van de positieve effecten van binnenplanten, maar is hier geen ruimte voor, dan kan een plantenwand uitkomst bieden.

SemperGreenwall Indoor in an outpatient clinic

Foto: Ambius

Investeren in groen betaalt zich terug in besparing op zorgkosten

Een investering in groen betaalt zich zeker terug. Volgens recent onderzoek (9) van ingenieursadviesbureau Sweco in 104 Nederlandse gemeenten, leidt elke hectare aan groen tot een reductie van 8,6 patiënten per jaar. Als alle Nederlandse gemeenten de beschikbare ruimte zouden vergroenen, zou er tot 2050 bijna 2 miljard euro aan zorgkosten bespaard kunnen worden!

Uit een ander onderzoek (10) van KPMG blijkt, dat bij een toename van 10 procent meer groen in de leefomgeving, zich jaarlijks ruim 84.000 minder patiënten bij de huisarts in Nederland zouden melden. Dit is een potentiële besparing van 65 miljoen op de zorgkosten. Als je daarbij de vermeden arbeidskosten rekent, kom je op een besparing van ruim 394 miljoen euro.

Subsidie op klimaatadaptieve gebouwen

Bij een investering in milieuvriendelijke bedrijfsmiddelen die op de Milieulijst staan, komt men in aanmerking voor fiscale voordelen onder de Milieu-investeringsaftrek (MIA) en de Willekeurige afschrijving milieu-investeringen (VAMIL). Hierbij kan tot 45% van het investeringsbedrag in mindering gebracht worden op de fiscale winst en tot 75% van de investering op een willekeurig moment afgeschreven worden. Hierdoor vermindert de fiscale winst en betaalt men minder belasting. Dit levert een liquiditeitsvoordeel op. De MIA en VAMIL-regelingen worden vaak in combinatie gebruikt. Onlangs maakte de overheid de nieuwe Milieulijst voor 2023 bekend. Zowel een groendak als een groene gevel staan weer vermeld als milieuvriendelijk bedrijfsmiddel, die bijdragen aan een klimaatadaptief gebouw. De milieulijsten zijn te downloaden op de website van RVO. Daarnaast geven veel gemeenten en waterschappen een subsidie op de aanleg van groene daken of groene gevels. Neem hiervoor contact op met de gemeente.

Hoger rendement zonnepanelen in combinatie met groendak

De financiële opbrengst van een groendak neemt nog verder toe, als deze in combinatie met zonnepanelen wordt aangelegd. Hiermee verhoogt namelijk het rendement van de zonnepanelen. Een groendak verlaagt de omgevingstemperatuur en bij een lagere temperatuur, functioneren zonnecollectoren beter. Zo is het rendement van de zonnepanelen nog hoger en draagt het bij aan een reductie van de energiekosten en CO2-uitstoot en dus het klimaatbestendig maken van ziekenhuizen en zorginstellingen.

Voorbeelden uit de praktijk

Veel zorginstellingen hebben al stappen op weg naar duurzaamheid gezet. Onderstaande voorbeelden uit de praktijk laten zien hoe groene daken of groene gevels bij zorginstellingen geïmplementeerd kunnen worden.

1. OncoCubus – Recklinghausen, Duitsland

Bij bestralingscentrum OncoCubus in het Duitse Recklinghausen is gekozen voor een groene gevel in de bestralingsruimte. Om te voorkomen dat de steriele ruimte wordt aangetast, is de SemperGreenwall achter een glazen wand geplaatst. Zo profiteren patiënten toch van de kalmerende uitstraling van het groen tijdens een mogelijk stressvolle behandeling.

Green plant wall behind glass in an irradiation room

Foto: Martin Gaissert

2. Fundación Cardio Vascular de Colombia – Bucaramanga, Colombia

Een mooi voorbeeld van implementatie van een groendak, is deze zorgkliniek in Colombia. Patiënten hebben vanuit hun kamer rechtstreeks uitzicht op het weelderig groene dak. Ook zijn over het dak wandelpaden aangelegd, zodat patiënten ook in de buitenlucht van het groen kunnen genieten. Het groen draagt bij aan een gezonde zorgomgeving.

3. Radiotherapie groep – Apeldoorn, Nederland

In Apeldoorn heeft de Radiotherapiegroep gekozen voor het rondom vergroenen van het pand. Zowel een het dak als de gevels zijn voorzien van planten. Hierdoor is het groen vanaf verschillende verdiepingen zichtbaar. Deze natuurinclusieve omgeving heeft een positief effect op de gezondheid van de patiënten en het welzijn van de zorgmedewerkers.

The building of the Radiotherapy Group has been given a beautiful green jacket

Foto: Hegeman

4. Community Health Center – Middletown, Connecticut USA

Het Middletown Community Health Center in de Amerikaanse staat Connecticut is een gecentraliseerde zorgfaciliteit voor de gehele regio. Hier bieden allerlei typen zorgverleners hun diensten aan. Op het grote dakterras zijn plantbedden, een gazon, moestuinen, fonteinen en een outdoor groene gevel aangebracht. Het dakterras heeft een dubbele functie. Het wordt zowel gebruikt door de medische zorgverleners in het gebouw, maar ook gebruikt voor maatschappelijke evenementen. De moestuinen worden gezamenlijk bewerkt door de aanwezige maatschappelijk werkers en hun cliënten.

Groendak met groene gevels op Middleton Community Health Center, Conneticut

5. Woonzorgcomplex – Doorn, Nederland

Woonzorgcomplex Park Boswijk is gelegen op de Utrechtse Heuvelrug te midden van de uitgestrekte bossen van Doorn en Driebergen. Door toepassing van een 800m2 groot groendak, gaat het gebouw geheel op in de omliggende natuur. Het gebouw is een appartementencomplex-plus voor senioren, waarbij de ‘plus’ voor het groene decor staat. Het Sedumdak helpt om de binnentemperatuur in de zomer lager te houden en draagt bovendien bij aan meer omgevingsrust, omdat de planten omgevingsgeluid absorberen.

Foto: T&G Groep

6. Karolinska Ziekenhuis – Stockholm, Zweden

Bij de bouw van het Karolinska Ziekenhuis stond het gehele ontwerp in het teken van wat het beste is voor de patiënt. Dit heeft geleid tot een prestigieus project en een van de eerste universitaire ziekenhuizen wereldwijd met LEED-Gold certificering. Het gebouw heeft tevens de hoogste classificatie binnen de milieucertificering van de ‘Swedish Green Building Council’ (Miljöbyggnad Guld) ontvangen. Vanwege het bewezen positieve effect van groene daken op de gezondheid en herstel van patiënten is er gekozen voor de toepassing van een groot Sedumdak van maar liefst 20.000m2 op het ziekenhuis. Het groendak draagt naast de ‘healing environment’ ook bij aan regenwatermanagement en energie-efficiëntie.

Flowering green roof on Karolinska hospital in Stockholm, Sweden

7. Parkeergarage ziekenhuis – Glostrup, Denemarken

Dat faciliteiten rondom een zorginstelling niet vergeten mogen worden bij het vergroenen, demonstreert dit ziekenhuis in het Deense Glostrup. Hier is de parkeergarage rondom volledig voorzien van een groene gevel. De planten filteren CO2 uit de lucht en produceren zuurstof, waardoor de luchtkwaliteit rondom het ziekenhuis significant verbeterd is. Bovendien geeft het groen een prettige aanblik en een rustgevend gevoel direct bij aankomst.

De gevel van deze parkeergarage in Denemarken is volledig bedekt met prachtige planten

Foto: MASTOP

Meer informatie

Wilt u meer weten over hoe groene daken of verticale tuinen een meerwaarde kunnen bieden voor de gezondheid van patiënten, bezoekers en de medewerkers van zorginstellingen? Of bent u bezig met de bouw of renovatie van een medische instelling en wilt u advies over vergroening? Neem dan geheel vrijblijvend contact op met een van onze adviseurs.

Contact